Anegdoty z kręgu Irydiona

Edward Krasiński, ordynat opinogórski. cieszył się w szerokich kolach stolicy zasłużoną opinią wybitnego mecenasa sztuki i protektora licznych im­prez dobroczynnych.

W kamienicy Baryczków na Starym Mieście, w siedzibie Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, którego Krasiński był wieloletnim preze­sem, nierzadko obywały się sjesty poświęcone organizacji rautów i koncertów na cele społeczne czy charytatywne. Jeden z takich rautów odbył się w stołecznej Resursie Obywatelskiej wcze­sną wiosną 1913 roku. Wytworną imprezę organizował ordynat Krasiński, a fama reklamowa gło­siła, że niezwykłą atrakcję rautu stanowić będzie udział młodego artysty Józe­fa Węgrzyna, który w znakomitej kreacji Irydiona talentem i urodą podbił ów­czesną Warszawę. Edward Krasiński jako jeden z filarów spółki akcyjnej finansującej budo­wę Teatru Polskiego miał wystarczające wpływy, aby pozyskać Węgrzyna do wzięcia udziału w raucie, a co ważniejsze – do wystąpienia z niecenzuralnym repertuarem. Całkowitą odpowiedzialność za taki występ wziął na siebie pan prezes.

Sala Resursy wypełniła się po brzegi. Doborowa publiczność z niecierpli­wością oczekiwała występu Węgrzyna. Wreszcie stanął na estradzie. Rozpo­czął od Przedświtu Zygmunta Krasińskiego.

Przed estradą stanął potomek wielkiego poety Edward Krasiński, a obok niego znany cenzor warszawski wyciągał długie uszy, aby nie uronić słów podejrzanego recytatora.

– Jest to poemat pradziada – powiedział z dumą ordynat, nachylając się do cenzora.

– No, to niewątpliwie cenzuralny – odparł kurtuazyjnie cenzor.

– Chodźmy do bufetu wychylić kielich na cześć poety – zaproponował amfitrion.

Węgrzyn, uwolniony od cenzorskiego nadzoru, porywającym głosem rozpoczął Pieśń Nieznajomego z Kordiana. Przy powtórnym czy trzecim koniaku cenzor z lekka zaniepokoił się.

– Co on tam głośno woła: ..Pijcie wino!”

– To do nas – powiedział rozbrajająco ordynat. – Panie ober. proszę otwo­rzyć butelkę pommery, macie pewnie na lodzie…

…A gdy przyszło zmartwychwstanie.

Chrystus wino mienił w krew…

– dolatywały słowa z estrady.

…My weźmiemy win puchary;

By je w szklany sztylet zlać.

Niech ten sztylet silne ramię

W piersi wbije i załamie…

Cenzor ruszył gwałtownie w kierunku estrady. W tej chwili padły słowa:

– Pijcie wino, idźcie spać!

– Panie radco, przecież słyszy pan, że wiersz wzywa do wina i do snu. Czego się pan obawia?

– Pan hrabia ma rację! – ochłonął cenzor.  – A to ja uże niemnożko ispugałsia – dokończył w rodzimym języku.

Szampan po koniaku zrobił swoje. Mimo grzmotu oklasków i wielokrot­nych bisów towarzyszących „nieprawomyślnym” utworom, wygłaszanym przez Węgrzyna, cenzor zajął się winem i migdałkami w soli.

Raut udał się znakomicie.

Kruszewski. J., Przed pół wiekiem w stolicy, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1977, s. 144-145.

Jan Krusz grający rolę niewolnika w Irydionie:

(…) Zaszczyt wypowiedzenia pierwszego słowa w nowo zbudowanym teatrze nie przypadł mi w udziale jedynie dzięki fatalnemu przejęzyczeniu. Jako młody student, a równocześnie zamiłowany wielbiciel teatru, zostałem zwerbowany przez dyrektora Arnolda Szyfmana, który pragnąc podnieść poziom statystów, werbował do tej funkcji młodzież z prywatnych szkół dramatycznych i ze środowiska miłośników sceny. Jako rutynowany amator otrzymałem nawet maleńką rólkę niewolnika. Właśnie niewolnik miał wygłosić pierwsze słowa rozpoczynające akcję dramatu.
Pierwsza odsłona: atrium Irydiona. Na planie posąg ojca Irydiona, naturalnej wielkości w pozie siedzącej Irydion wsparty o piedestał posągu, pogrążył się w zadumie. Pierwsze słowa wieszcza Krasińskiego włożone w usta niewolnika brzmiały: „Syn Amfilocha oparł głowę o nogi zmarłego”. W interpretacji stremowanego amatora na jednej z ostatnich prób zabrzmiało to w następujący sposób: „Syn Amfilocha oparł nogi o głowę zmarłego”.
Po wybuchu śmiechu, prowadzący próbę dyrektor Szyfman, w obawie przed powtórzeniem niebezpiecznego lapsusu, całą tę kwestię niewolnika skreślił. Pozostał na scenie, ale już jako niewolnik, któremu ucięto język.

100 zdjęć na 100 lat Teatru Polskiego – Premiera Irydiona – wspomnienia statysty