Gruba Kaśka

Gruba Kaśka to nazwa kilku obiektów w Warszawie: ujęcia wody i budynku studni miejskiej w korycie rzeki Wisły, zabytkowej studni na Tłomackiem oraz budynku barowego przy trasie W-Z, obecnie w jednej z jego części mieści się multipub. W ramach cyklu VarSavski Alfabet oraz serii POZNAJEMY WARSZAWĘ POPRZEZ ARCHITEKTURĘ wybraliśmy się na wycieczkę, żeby odwiedzić wszystkie te miejsca.

GRUBA KAŚKA NA WIŚLE

Nazwa została wybrana plebiscycie przeprowadzonym wśród mieszkańców Warszawy w latach 60. zeszłego stulecia, miała nawiązywać do „Grubej Kaśki” na Tłomackiem.

Jeszcze w końcu lat 40. XX w. zrodziła się idea budowy w Warszawie drugiego wodociągu, z własnym ujęciem wody i zakładem jej uzdatniania na prawym brzegu Wisły. Koncepcja, której autorem był inż. Włodzimierz Skoraszewski, polegała na wkopaniu w środek koryta rzeki studni czerpiącej wodę spod jej dna za pomocą 15 rozchodzących się promieniście drenów w postaci perforowanych rur o łącznej długości około 1,5 km. Rozwiązanie to ma szczególny walor: do drenów dochodzi woda infiltracyjna, czyli wstępnie przefiltrowana, ponieważ przesączona przez siedmiometrowe złoże piasku i żwiru stanowiące dno Wisły, co praktycznie pozbawiało ją mętności. Budowę rozpoczęto w 1952 r. Inwestycja borykała się problemami technicznymi i administracyjnymi. Studnię nazwaną „Grubą Kaśką” uruchomiono dopiero w 1964 r. Wygląda jak wyłaniająca się z nurtu rzeki okrągła baszta. Oddanie jej do użytku było zarazem Inauguracją Wodociągu Praskiego, który zasilił w wodę zarówno prawobrzeżną Warszawę, jak! położona poniżej skarpy rejony po drugiej stronie Wisły: Powiśle, Dolny Mokotów, Sielce, Czerniaków. Na samym początku wodę dostarczaną z „Grubej Kaśki” podziemnym rurociągiem do pobliskiej stacji uzdatniania zbudowanej przy ul. Brukselskiej na Saskiej Kępie tylko dezynfekowano chlorem i wpuszczano do sieci. Ale już w 1965 r. uruchomiono tu aeratory, czyli potężne zamknięte zbiorniki, w których docierająca do zakładu woda była napowietrzana, oraz pospieszne filtry piaskowe. Komór filtracyjnych było 12, kolejnych sześć dodano w 2000 r. Po przejściu przez filtry z prędkością 3-5 m na godzinę, woda dopływała do zbiorników wody czystej. Tu dodawano do niej chlor. W ten sposób powstał pełen ciąg technologiczny uzdatniania wody o maksymalnej wydajności 150 tys. m3 na dobę. W latach 1969 i 1970 na prawym brzegu Wisły na wysokości Gocławia zbudowano dwie studnie uzupełniające „Grubą Kaśkę”. Są do niej podobne i działają według tej samej zasady. W latach 60. XX w. sieć wodociągowa prawobrzeżnej Warszawy powiększyła się z 929 km do 1267,4 km. W połowie tamtej dekady lokalne wodociągi z wierconymi studniami uruchomiono w osiedlach Radość i Falenica. Po uruchomieniu Wodociągu Praskiego produkcja wody w Warszawie podskoczyła do 432 tys. m3 w 1965 r., a pięć lat później wynosiła już 500 tys. m3 na dobę.

Tomasz Urzykowski Wodociągi warszawskie XX wieku, Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w m.st. Warszawie S.A., Warszawa 2018, ss. 129-130.

„Gruba Kaśka” dorównuje rangą Filharmonii Narodowej i pałacowi Corazziego. Daję wam na to uroczyste słowo honoru, a zaświadczyć może sam faraon Tutanchamon.

Olgierd Budrewicz Baedeker warszawski. Praga, Czytelnik, Warszawa 1964, s. 62.

Od czasu do czasu organizowane są dni otwarte dla publiczności, podczas których można przejść trzystumetrowym tunelem pod rzeką oraz zwiedzić „Grubą Kaśkę”.

W 1966 r. powstał film Tadeusza Chmielewskiego pt. „Pieczone gołąbki”, w którym „Gruba Kaśka” jest gwiazdą tuż za Magdaleną Zawadzką. W warszawskiej stacji pomp źle się dzieje – załoga się obija, więc co chwilę są jakieś awarie, które doprowadzają do furii mieszkańców stolicy. Zdolny poeta ma rozbudzić swoimi piosenkami znudzonych szumem pomp pracowników, żeby podnieść ich wydajność. Podczas jednej z awarii poznaje piękną dziewczynę…

GRUBA KAŚKA NA TŁOMACKIEM

Zabytkowy budynek wodozbioru na nieistniejącym już dzisiaj w Warszawie placu przy dawnej ul. Tłomackie (dzisiaj Al. Solidarności) został zbudowany w latach 1783-87 wg projektu wybitnego architekta Szymona Bogumiła Zuga. Wodozbiór w kształcie walca zbudowany został nad studnią o średnicy zew. 4,3 m z cembrowiny wykonanej z cegły pełnej. Rotunda z powodu formy nazwana została przez mieszkańców Warszawy „Grubą Kaśką”. Obiekt zabytkowy posiada wystrój klasycystyczny, elewację ozdobiono płycinami z boniowaniem, cokół wykonano z płyt piaskowca. Rotundę zwieńczono fryzem tryglifowym i gzymsem ze wsporni- kami podtrzymującymi nadwieszony schodkowy daszek ze żłobionym obeliskiem zakończonym złotą kulą. „Gruba Kaśka” stanowi charakterystyczny, cenny relikt dawnej kompozycji urbanistycznej i już nieistniejącej zabudowy przy placu dawnej ul. Tłomackie przekształconej po II wojnie światowej prze- prowadzeniem trasy W-Z.

Po Powstaniu Warszawskim zabytkowy wodozbiór był bardzo zniszczony, pociski wybiły w nim trzy dużych rozmiarów wyrwy w murze, a cała powierzchnia elewacji wraz z kamiennym cokołem i daszkiem była uszkodzona odłamkami pocisków.

Naprawcze prace budowlane ratujące obiekt po wojnie spowodowały kilka nieuzasadnionych zmian. Zamurowano dwa okienka i niektóre otwory technologiczne związane z nieczynnymi urządzeniami czerpania wody, zawężono drzwi wejściowe zmieniając układ boniowania elewacji oraz zatynkowano zamiast uzupełnić zniszczony cokół kamienny. Prace przeprowadzone w 1986 r. polegały na naprawie nieprawidłowo zastosowanych poprzednio na elewacji tynków cementowych.


Artur Zbiegieni Zabytkowy wodozbiór „Gruba Kaśka”, „Wiadomości Konserwatorskie”, 17/2005, s. 100.

BAR GRUBA KAŚKA

„Gruba Kaśka” to nazwa klasycznej studni stojącej przy skrzyżowaniu dawnej al. Świerczewskiego i ul. Nowotki, a obecnej Al. Solidarności i ulicy Generała W. Andersa. Dała ona nazwę powstałemu w 1967 roku barowi szybkiej obsługi zaprojektowanemu przez architektów – Jana Bogusławskiego oraz Bohdana Gniewiewskiego – w formie przeszklonego, wolnostojącego, parterowego pawilonu. Zlokalizowany na północno-wschodniej stronie skrzyżowania wieńczy pas budynków wysokiej zabudowy mieszkalnej przy Al. Solidarności, wpasowując się równocześnie w niską od strony ul. Długiej. „Gruba Kaśka” miała być kontrapunktem dla punktowców.

Trzon budynku stanowił prostokątny blok pomieszczeń produkcyjnych, wzbogacony o dachowe świetliki. Otoczony skośną płytą stropodachu, ograniczającą z dwóch stron sale barowe, a od strony ul. Długiej przeobrażającą się w okap, chronił podjazd towarowy przed opadami. Całkowicie oszklony pawilon pozwalał przechodniom ujrzeć jego wnętrze. Rozwiązanie funkcjonalnego ulokowania pomieszczeń produkcyjnych w centrum umożliwiało projektowanie bez zrywania łączności przestrzennej z ulicą – koncept ten został zapożyczony z planowania przestrzeni sklepowych.

Sala barowa od strony. ul. Gen. W. Andersa wzbogacona była o letni, kryty taras. Z przedsionka można było dostać się do dwóch sal barowych – większej do spożywania obiadów oraz mniejszej przeznaczonej do konsumpcji „małych dań” i sprzedaży słodyczy przy osobnych stoiskach. Wszystkie sale barowe i sklepy zaprojektowane były jednoprzestrzennie – bez dzielenia ich pełnymi ścianami. Pierwsze piętro wypełniały biura kierownictwa, natomiast piwnicę – pomieszczenia techniczne.

Powojenny modernizm – „Gruba Kaśka” – Bar

MULTIPUB POD GRUBĄ KAŚKĄ

MultiPub Pod Grubą Kaśką powstał w 2012 r. Dominuje w nim muzyka z lat 70. i 80. oraz karaoke. Lokal czynny przez siedem dni w tygodniu.

Jako że lokal ma w nazwie słowo „pub” i do tego „multi”, obejrzeliśmy go tylko z zewnątrz.