W lutym wybraliśmy się do Ursusa, żeby na własne oczy zobaczyć, co jeszcze zostało z zabytkowych hal Zakładów Przemysłu Ciągnikowego. Na początku zeszłego roku deweloper, który na miejscu hal stawia Ursus Smart City, a w nim apartamentowce, w których dwupokojowe mieszkanie ma kosztować nieco ponad dwieście tysięcy (???), stwierdził, że hale „same się zawaliły”. Część budynków stoi jednak do dziś, więc w związku z cyklem VarSavskie Dekady i serią POZNAJEMY WARSZAWĘ POPRZEZ ARCHITEKTURĘ pojechaliśmy zobaczyć hale z bliska, zanim całkowicie zrównają je z ziemią.
URSUS – HISTORIA PRZEDSIĘBIORSTWA
Zakłady przy ul. Traktorzystów w Ursusie powstały z założonego w 1893 roku z inicjatywy inżynierów Emila Schönfelda, Kazimierza Mateckiego i Ludwika Rossmana Towarzystwa Udziałowego przy ul. Siennej w Warszawie w celu produkowania armatur (dla przemysłu cukrowniczego, spożywczego i gorzelniczego, hydranty przeciwpożarowe oraz armaturę centralnego ogrzewania i wodociągową); zatrudniały ok. 180 robotników; 1902 wyprodukowano pierwszy silnik spalinowy; wkrótce pod nazwą Fabryka Armatur i Motorów „Ursus”;
Encyklopedia Warszawy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, ss. 919-920.
Na fali popularności powieści Henryka Sienkiewicza „Quo Vadis”, zdecydowano o nadaniu firmie nowej nazwy – Ursus. Wówczas dotychczasowy znak towarowy zastąpiono nowym, gdzie w stylizowanym kole zębatym trzema literami zaszyfrowano słowo URSUS, a firma przyjęła nazwę Towarzystwo Udziałowe Specyalnej Fabryki Armatur i Motorów URSUS. 1910 fabrykę przeniesiono na ul. Skierniewicką; do wybuchu I wojny świat, wyprodukowano ok. 6,5 tysiąca silników (w oferowanym asortymencie były m.in. przewoźne silniki dla rolnictwa – tzw. Lokomobile);
W 1915 r. armia rosyjska, wycofując się z Polski, zniszczyła zakład na Skierniewickiej i wywiozła część maszyn w głąb Rosji. Mimo zniszczeń fabryka szybko odrodziła się i po wojnie nadal produkowała silniki spalinowe o coraz większych mocach.
W latach 1916-1918 pod kierownictwem polskiego konstruktora prof. Karola Taylora podjęto próbę skonstruowania pierwszego polskiego ciągnika. Zadanie zakończono wykonaniem jednego prototypu.
1920 spółka akcyjna, odtąd pod nazwą Fabryka Zakładów Mechanicznych „Ursus”; 1922 wyprodukowano pierwsze seryjne ciągniki dwucylindrowe, o napędzie spalinowym, zw. ciągówkami, które zapoczątkowały rozwój przemysłu ciągnikowego w Polsce. 1924 rozpoczęto budowę filii Zakładów we wsi Czechowice pod Warszawą; 1922-27 wyprodukowano ok. 100 ciągników; 1930 Zakłady włączono do Państwowych Zakładów Inżynierii; produkowały głównie na potrzeby wojska; samochody, czołgi, ciągniki opancerzone, samochody pancerne, motocykle „Sokół”, silniki lotnicze „Jupiter- Junior”; w tym
czasie rozpoczęto produkcję silników wysokoprężnych. W latach okupacji pod zarządem niemieckim produkowały sprzęt wojskowy; w połowie 1944 Niemcy wywieźli większość maszyn i urządzeń produkcyjnych, a obiekty odlewnicze wysadzili w powietrze; w czasie Powstania Warszawskiego teren Zakładów wykorzystano jako obóz przejściowy dla ludności Warszawy; wycofujące się wojska niemieckie zniszczyły częściowo budynki fabryki.
W lipcu 1944r. okupanci wywieźli z fabryki całe wyposażenie wraz z częścią załogi do Oławy, Kaczanowa, Streitu i Wrocławia, a w grudniu zaminowali cały jej teren i obsadzili wojskowymi posterunkami utrzymywanymi aż do 17.01.1945r. Wówczas zaczęto zabezpieczać resztki ocalałego zakładu, do którego ściągnęła część dawnej załogi. Dzięki ofiarności grup rewindykacyjnych kierowanych przez inż. Krasińskiego do września 1946r. udało się odzyskać ok. 80% przedwojennego wyposażenia fabryki.
1946 decyzja o rozwoju przemysłu ciągnikowego w Polsce, Ursus głównym producentem; 1 V 1947 pierwsze ciągniki 045 w defiladzie pierwszomajowej w Warszawie (napis na transparencie: Dar robotnika i inżyniera na 1-go Maja dla brata chłopa); 1957 zmontowano w Ursusie prototyp uniwersalnego ciągnika rolniczego 0325, za który grupa konstruktorów otrzymała tytuł „Mistrza Techniki Warszawy”; łącznie w latach 1947-93 Ursus wyprodukował ok. 1,7 min ciągników; w tym okresie wyeksportował ok. 200 tys. sztuk ciągników do ok. 50 krajów; ilościowy i jakościowy wzrost produkcji umożliwiła rozbudowa Zakładów oraz utworzenie własnego zaplecza nauk.; od 1947 przygotowano i wdrożono do produkcji 5 typów ciągników rolniczych […]; przy zakładach jest Zespół Szkół Budowy Traktorów, Muzeum Zakładów „Ursus” oraz Zasadnicza Szkoła Zawodowa, ponadto przedszkole, żłobek, przychodnia lekarska.
Encyklopedia Warszawy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, ss. 919-920.
W 1991 r. nastąpił podział Zrzeszenia, z którego powstały Zakłady Przemysłu Ciągnikowego „Ursus”. W latach 1988-2003 przeprowadzono głęboką restrukturyzację ZPC „Ursus” S.A., w wyniku której w 9 polskich miastach (w Warszawie, Żyrardowie, Gorzowie Wielkopolskim, Chełmnie, Nisku, Sulęcinie, Włocławku, Lublinie, Poznaniu) powstało wiele nowych podmiotów gospodarczych – produkcyjnych i usługowych, które podlegały kolejnym prywatyzacjom i restrukturyzacjom. Część z nich upadła, nie mogąc odnaleźć swojego miejsca na rynku, a w 2001 r. z głównej części holdingu powstały nowe podmioty gospodarcze. […]
Obecnie spółka Ursus S.A.posiada trzy zakłady produkcyjne: w Dobrym Mieście, w Opalenicy i w Lublinie, gdzie zatrudnia łącznie około 800 osób. Ursus produkuje rocznie ok. 1,5 tysiąca ciągników i kilka tysięcy maszyn rolniczych sprzedawanych w Polsce i za granicą.
Szkoda, że nie w warszawskich halach…
INSTALACJA TRAKTOR-IDEA-URSUSA
25 czerwca 2016 r.: Instalacja artystyczna – Pomnik traktora – została zaprojektowana i wykonana z oryginalnych części różnych modeli ciągników marki Ursus przez traktorzystów, pasjonatów maszyn rolniczych, byłych pracowników i pracownice ZPC Ursus oraz mieszkańców i mieszkanki dzielnicy podczas wspólnych warsztatów. Jest darem dla przyszłego Muzeum Ursusa.
Informacja pochodząca z opisu instalacji stojącej przed budynkiem Urzędu Dzielnicy Ursus
25 czerwca 1976 w 142 zakładach pracy na terenie dwudziestu czterech województw przeszło 80 tysięcy osób rozpoczęło strajk i demonstracje uliczne. Bezpośrednią przyczyną protestu była zapowiedziana 24 czerwca w Sejmie PRL przez premiera Piotra Jaroszewicza drastyczna podwyżka cen artykułów żywnościowych. W Radomiu, Ursusie i Płocku doszło do pochodów i demonstracji, zakończonych starciami z Milicją Obywatelską, a w Radomiu – walkami ulicznymi.
W Zakładach Mechanicznych „Ursus” od raną strajkowało 90 procent załogi. Robotnicy, którzy udali się pod gmach dyrekcji, usłyszeli tam wezwanie do powrotu do pracy. Wyszli na pobliskie tory kolejowe łączące Warszawę z Łodzią, Poznaniem i Katowicami, aby poinformować innych mieszkańców Polski o strajku. Ponad tysiąc osób siedzących na torowisku tworzyło żywą zaporę i zatrzymywało pociągi. Aby na trwałe zablokować tory, demonstranci próbowali przeciąć szyny palnikiem acetylenowym, a gdy to się nie udało, rozkręcili je, a w powstałą wyrwę zepchnęli lokomotywę.
Interwencja Milicji Obywatelskiej nastąpiła ok. 21.30, gdy tłum stopniał do kilkuset osób. Starcie trwało kilkanaście minut, po nim zaczęła się obława na demonstrantów, represje i aresztowania. Było to impulsem do powstania Komitetu Obrony Robotników – pierwszej działającej jawnie w kraju komunistycznym organizacji opozycyjnej.
dr Paweł Sasanka
Opis pochodzący z instalacji na budynku Urzędu Dzielnicy Ursus
Trzeba przyznać, że widok gruzowiska i zdewastowanych hal jest nie tyle deprymujący, co wręcz rozdziera serce. Nie trzeba nawet wchodzić do środka, żeby gołym okiem dostrzec rozmiar zniszczenia. Śmieszne, a nawet żenujące jest to, że deweloper zrobił z hal wydmuszki – pozostawienie zewnętrznych ścian i wyburzenie środka nie zamydli nikomu oczu. Nawet jeśli jakimś cudem przedsiębiorstwo na terenie Warszawy przestało przynosić dochód, to doprowadzenie hal, które można było wykorzystać na inne sposoby (np. na duże muzeum), jest niewiarygodnym marnotrawstwem.
Dodaj komentarz