Warszawa lata 60. – zdjęcia z albumu Foto Retro i NAC

Dziesiątki lat pracowaliśmy na niechlubną opinię kombinatorów, lecz także narodu niepokornego. Ale przecież te dwie, chyba już genetycznie zakodowane w nas cechy pozwalały przetrwać najtrudniejsze czasy. Może właśnie dlatego – jak się wtedy mówiło – najweselszy barak w naszym obozie socjalistycznym był także najbardziej kolo­rowy. Bieda była inspirująca dla tych, którzy nie godzili się na oferowaną przez ustrój szarzyznę. Władza kombinowała, jak z gospodarki rynko­wej zrobić socjalis­tyczną. Obywatele – wręcz odwrotnie, dzięki inwencji i wyob­raźni wykorzystując każdą lukę w prawie, każdy przeciek zza – wydawało się wtedy – nierdzewnej żelaznej kurtyny.

Plotka mówiła, że towa­rzysz Gomułka tworzył budżet państwa kopiowym ołówkiem, pracując przy kuchennym stole. Może dlatego bilans ciągle mu się nie zgadzał. Bo z jednej strony – jak mówił – dzięki temu, że człowiek zapłodnił krowę, wzrosło pogłowie bydła, ale z drugiej „gdybyśmy mieli blachy, produkowalibyśmy konserwy. Ale nie mamy mięsa”. Te przemówienia Gomułki były tak samo śmieszne jak przerażające.

Na „ciuchach” można było kupić to, co było nieosiągalne w państwowych sklepach, a przede wszystkim obcą walutę od change money (stąd nazwa „cinkciarz”). Jej posiadanie nie tylko było zaka­zane, ale i surowo karane. A „waluta” szybko stała się środkiem płatni­czym szczególnie pożądanym, ponie­waż władza uszczę­śliwiła obywateli namiastką zachod­niego handlu – pewexami. I tak stworzono jeszcze jeden feno­men ekonomiczny: eksport wewnętrzny, czyli z Polski do Polski.

Za nielegalne dolary wymieniane na legalne „bony” kupowało się zachodni alkohol, zachodnie papierosy, kosmetyki i… prawdziwe dżinsy – takie same, ale całkiem inne od dżinsów Warta produkowanych przez rodzimy przemysł. Bywały też puszki szynki Krakus, której dziś pełne są półki supermarketów, a która wtedy była świą­tecznym rarytasem. To były czasy, kiedy na rynek zaczęły trafiać tak zwane odrzuty z eksportu.

To co nie nadawało się dla zachodnich odbiorców, dla nas było warte stania godzinami w kolejkach i wykorzystywania cennych znajomości z ekspedientkami.

No i w końcu w Polsce mogła się pojawić moda mini, ponieważ „w prezencie od rządu dostałyśmy rajstopy zastępujące nylonowe pończochy. Pamiętam okładkę pisma „Elle, na której spódniczka mini odsłaniała niewiarygodnie szczupłe nogi angielskiej modelki Twiggy, słusznie nazywanej „gałązką”. W tych latach Mary Quant w Londynie pokazała pierwsze mini, dziewczęta oszalały na ich punkcie.

Chłopcy zapuszczali długie włosy do ramion. Wraz z mini pojawiła się moda na odchudzanie i coraz bardziej skąpe bikini – kostium kąpielowy, w którym pokazywało się na basenach Legii. Jeżeli porównać film z początku i końca lat 60., widać, jak kobiety traciły rubensowskie kształty, a tapiry zastępowały prostymi włosami „topielic”.

Chłopcy, zapatrzeni w przywożone zza gra­nicy plakaty z podobiznami Beatlesów, stali w kolejce po buty „bitelsówy”, produkowane przez szewca Śliwę w warsztacie ukry­tym w jakimś podwórku przy ulicy Marszałkowskiej.

Dziewczyny długo i cierpliwie czekały na dostawy równie ładnych jak nietrwałych bucików z warsztatu pani Golz przy ulicy Rutkowskiego. Ja miałam swojego szewca – pana Strzalińskiego przy Hożej. Kiedyś poszłam do niego, by do dżinsowej sukienki zamówić sobie wysokie boty, właśnie z dżinsu, i zaniosłam mu stare nogawki dżinsów mojego brata. Pan Strzaliński aż kucnął z wrażenia pod kontuarem, ale zrobił mi te boty, a wkrótce nie mógł się opędzić od takich zamówień.

Dla pokolenia, które dziś może demonstro­wać „ubraniową abnegację” czy „ubraniową non­szalancję”, nie­zrozumiały może być wysiłek, jaki wtedy wkłada­liśmy właśnie w gonitwę za modą i własnym stylem. Ale czy dzieci wychowane w czasach „sieciówek” i setek sklepów pełnych najnowszych kolekcji mogą zrozumieć, że dla mojego pokolenia był to jedyny sposób zademonstrowa­nia własnej indywidualności, własnego stylu życia?

Beata Tyszkiewicz (wstęp)., Warszawa lata 60., Wydawnictwo Bosz, Warszawa 2014, ss. 3-7.